Als er een dode valt bij een ongeval met een hef- of reachtruck, moet het bedrijf daarvan melding maken bij de Nederlandse Arbeidsinspectie. Als blijkt dat het bedrijf iets te verwijten valt, volgt een strafrechtelijk onderzoek door het Openbaar Ministerie. Wat zijn hun ervaringen? “Veiligheidsmaatregelen worden door werkgevers, maar ook door werknemers nog veel te vaak als gedoe gezien.”
Vroeger waren deze strafrechtelijke onderzoeken in handen van verschillende mensen uit de elf Nederlandse arrondissementen. Tegenwoordig vallen deze zaken onder het Functioneel Parket, een landelijk onderdeel van het Openbaar Ministerie. Binnen het Functioneel Parket houden twintig ‘milieuofficieren’ zich bezig met arbeidsongevallen. Door deze zaken centraal aan te pakken, is meer expertise en een eenduidige aanpak ontstaan.
Wat het werk voor de twintig officieren zwaar maakt, is dat het om zaken gaat waarbij slachtoffers en nabestaanden zijn betrokken. “Veel zaken zijn emotioneel loodzwaar”, stelt Loes van Kooten, één van de twintig officeren, in Opportuun, een digitaal magazine van het Openbaar Ministerie. “Voor de nabestaanden die een dierbare hebben verloren, voor een werkgever die het ook nooit zo heeft gewild, maar ook voor ons.”
“Een van zijn beste vrienden verloren”
Soms zijn slachtoffer en verdachte ook veel meer van elkaar dan alleen werkgever, werknemer of collega. Maurice van Heemst, collega van Van Kooten: “Ik herinner me een zaak van drie mannen in de bouw die al vijftien jaar een hecht team vormde. Op een dag reed een van hen achteruit met een grote graafmachine en zag daarbij een van de anderen over het hoofd. De man die achter het stuur zat, verloor niet alleen een collega maar ook een van zijn beste vrienden. Daar zal hij mee moeten leren leven.”
De bestuurder van de graafmachine zat tijdens de zitting nog in het rouwproces, maar is toch veroordeeld. “Uit onderzoek bleek dat hij al wekenlang zonder zijspiegel werkte. Hij had hem niet eens uitgeklapt. De weduwe vond dat hij geen straf moest krijgen, maar toch is hem 100 uur werkstraf opgelegd.
Overgaan tot vervolging
De officieren van het Functioneel Parket werken nauw samen met de Nederlandse Arbeidsinspectie. Ook daar is een team van inspecteurs actief die zich alleen bezighoudt met onderzoek naar de toedracht van dodelijke arbeidsongevallen. Zij verhoren getuigen en verzamelen andere relevante informatie over het ongeval en over het naleven van de veiligheidsvoorschriften. Als dat nodig is, vragen ze de officier om toestemming om sectie op het lichaam te laten verrichten door een patholoog-anatoom.
Als uit het onderzoek blijkt dat de werkgever een strafrechtelijk verwijt kan worden gemaakt, wordt vrijwel altijd tot vervolging overgegaan. Dat betekent dat de werkgever in het openbaar verantwoording moet afleggen. Soms zijn er omstandigheden waarin een strafbeschikking passender wordt geacht. Meestal gaat dat gepaard met boetes die kunnen oplopen tot boven een ton en het informeren van de pers vanwege de preventieve werking daarvan.
Bedolven onder zware lading
Een voorbeeld daarvan is de vrachtwagenchauffeur die werd bedolven onder een zware lading die op de vorken van een hefruck was gaan wankelen. Van Heemst: “Zijn weduwe gaf aan dat ze zo’n openbare zitting niet aankon. Ik heb toen mediation laten plaatsvinden tussen haar, de werkgever en de heftruckchauffeur. Met de werkgever heeft ze ook de plaats van het ongeval bezocht. Die was ook bereid om een ruimhartige schadevergoeding te betalen. Dan is een strafbeschikking wat mij betreft passender dan een openbare zitting.”
Van Heemst stelt dat de meeste werkgevers niet bewust besparen op veiligheid. “Negen van de tien keer is het ongeval een gevolg van onvoldoende nadenken, nonchalance en een cultuur van ‘zo doen we het al jaren’. Juist om die cultuur te doorbreken is het belangrijk dat we met dit soort zaken de openbaarheid zoeken.”
Actieve opstelling is vereist
Veiligheidsmaatregelen worden door werkgevers, maar ook door werknemers nog veel te vaak als gedoe gezien. Van Kooten: “ Ik heb zaken gedaan waarbij beveiligingssystemen op bepaalde machines bewust werden omzeild door bijvoorbeeld ergens een pin in te steken. Want anders kostte het allemaal zoveel tijd. Dat is een cultuur die onder werknemers kan ontstaan en waar je als werkgever bovenop moet zitten.”
Een veilige werkomgeving vereist een actieve opstelling, aldus Van Kooten: “Dat is niet een keer een risico-inventarisatie opstellen en dan klaar. Als je het echt serieus neemt, dan heb je een arbo-coördinator rondlopen die continu een vinger aan de pols houdt en die regelmatig toolbox-meetings met werknemers organiseert. Dan doen je er alles aan om bepaalde risico’s uit te sluiten of op z’n minst te minimaliseren.”